رضا نباتی

كارشناس ارشد تعلیم و تربیت اسلامی

كارشناس آموزش قرآن دفتر برنامه ریزی و تالیف كتب درسی

و از مولفین كتاب های درسی قرآن دوره ابتدایی

 انتظار این بود كه در سال اقتصاد و فرهنگ با عزم ملّی و مدیریت جهادی, درآمد حاصل از انصراف مردم از دریافت یارانه های نقدی به وضعیت معیشت معلمان وزارت آموزش و پرورش هم توجهمی شد. مشكل اصلی وضعیت معیشت معلمان نه مسئله اقتصادی بلكه یك معضل فرهنگی است. برای حل این مشكل امروز باید عزم ملی و مدیریت جهادی داشته باشیم كه فردا خیلی دیر است.

اگر فرهنگیان محترم امروز مانند هر روز دیگر صبوری می كنند و مطالبه ای از نظام ندارند, نه از روی جهل یا بی توجهی و یا عدم نیاز است؛ بلكه داشتن فهم و بصیرت والای ایشان و درك وضعیت حساس كشور از یك سو و حفظ كرامت و عزت نفس ایشان از سوی دیگر مانع بیان مسائل و مشكلات است. لطفاً مسئولان محترم این بزرگواری معلمان را پای چیز دیگری نگذارند؛.

مناسب آن بود كهپس از گذشت 35 سال از پیروزی شكوهمند انقلاب اسلامی حداقل دولت یازدهم دِین خود را به معلمان محترم آموزش و پرورش بپردازد. زیرا فرهنگیان حق بزرگی بر نظام دارند. همواره در طول انقلاب و میادین جبهه و جنگ, راهپیمایی ها, دوران سازندگی, برگزاری انتخابات متعدد و ... حرف اول و آخر را فرهنگیان زده اند و می زنند؛از این رو اگر امروزبه بهبود وضعیت معیشت معلمان توجه شود, قطعاً بركات آن در آینده بسیار نزدیك نصیب كل نظام و تداوم انقلاب خواهد شد.

روزی خواهد آمد كه متولیان نظام این نكته را با تمام وجود باور كنند كه اگر معلم دغدغه معیشت داشته باشد, وضعیت مملكت بهتر از این نخواهد شد. معلم نباید جز تعلیم و تربیت دانش آموزان دغدغه دیگری داشته باشد. این سخن شاید باعث تعجب, خنده و یا ناراحتی برخی خوانندگان ( ! ) را فراهم آورد, ولی در جوامع توسعه یافته این موضوع كاملاً حل شده, مرسوم و معمول است.

به عنوان مثال در كشور هندوستان بیش از 40 میلیون معلم مشغول تدریس هستند. یعنی حدود  40 برابر معلمان ایران؛ آیا می دانید وضعیت معیشت معلمان آن چگونه است؟ چند ساعت كار می كند؟ چند ساعت مطالعه دارد؟ و ... در این كشور یك معلم ابتدایی حدود 36 ساعت كار می كند. 20 ساعت تدرسی و بقیه مطالعه و پژوهش. از نظر معیشت نیز سه برابر یك كارمندعادی حقوق دریافت می كند و تمام وقت در خدمت آموزش و پرورش است و به جز كار معلمی اجازه شغل دیگری ندارد. اما به راستی چرا در كشور ما, معلمان و دبیران، راننده سرویس دانش آموزان همان مدرسه ای هستند كه در آن مشغول تدریس هستند ؟! آیا زیبنده  نظام اسلامی است كه معلمانش در ساعات خارج از مدرسه به رانندگی در آژانس ها می پردازند ؟!یا در كار ساخت و ساز و كاسبی هستند؟ چرا برخی معلمان بنا به ضرورت باید شب ها به عنوان دربان و اطلاعات درمانگاه های شبانه روزی تا صبح بیدار باشند و صبح هم به كلاس بروند ؟! آیا در طول یك سال,یك آموزگار و یا دبیر با این میزان دریافتی قدرت مسافرت خانوادگی به یك كشور خارجی را دارد ؟ آموزگاران و دبیران ما چقدر به روز هستند ؟ چقدر به دنبال كسب و كشف علوم و روش های آموزش آن به دانش آموزان هستند ؟ آیا با وضعیت فعلی معیشت معلمان می توان در عمل و نه روی كاغذ به تحقق اسناد تحولی امیدوار بود ؟تا كی ... ؟!

در نظامی كه داعیه دار فرامین قرآن كریم و سنت نبوی و سیره علوی است و تعلیم و تربیت در آن بزرگ ترین رسالت به شمار می رود, چرا باید وضعیت معیشت آن به گونه ای باشد كه حقوقیك سال یكآموزگار آن برابر با حقوق یك ماه آموزگاری در یكی از كشورهای به اصطلاح توسعه یافته باشد ؟كافی است از باب مقایسه نگاهی گذرا به میزان درآمد معلمان در كشورهای دیگر بیندازیم.

وضعیت معیشت معلمان در سایر كشورها چگونه است ؟

معلمی در كشورهای دیگر اگر یكی از پولسازترینشغلها نباشد اما دست كم، درآمد قابل توجهی را نصیب فعالان حوزه آموزش می كند. در حال حاضر در كشور ایران بر اساسآمار رسمی میانگین حقوق معلمان كمتر از 35 دلار است یعنی حدود یك میلیون تومان در ماه برآورد میشود.علاوه بر این سهم ناچیز آموزشو پرورش از تولید ناخالص داخلی كم تر از۳درصد است. در حالی كه قاعدتاً طبق شاخص های معمول جهانی باید 5/5 درصد از تولید ناخالص ملی را شامل شود.

وضعیت معیشت و میزان حقوق معلمان ایرانی با همتایان خود دركشورهای دیگر نیز اختلاف فاحشی دارد؛ به طور مثالكشورهایی از جمله آمریكا، آلمان ، انگلیس، استرالیا, ژاپن, كره و حتی قطر در آسیا به معلم های خود, حقوق های چشمگیریمی پردازند. به طور كلی آمارهای جهانی نشان می دهد كشورهای امریكا, ژاپن، آلمان، كره جنوبی و سوئیس جزو كشورهاییهستند كه بیشترین حقوق را به معلمان خود میدهند.

برای نمونه میانگین درآمد یك معلم در سوئیس طی یك سالمعادل ۵۸ هزارو۵۲۰ دلار است، یعنی معادل 175 میلیون و 560 هزار تومان برای یك سال؛ یعنی هر ماه 14 میلیون و 630 هزار تومان. و این یعنی 14 برابر یك معلم ایرانی !

درآمد سالانه معلمان درآلمان نیز ۴۸ هزار و ۸۰۰ دلار و در ژاپن۴۵۵ هزار و ۱۵ دلار اعلام می شود. درآمد یك معلم در كرهجنوبی نیز۲۴۲درصد سرانه تولید ناخالص ملی، در آلمان ۱۸۰ درصد و در ژاپن ۱۶۰ درصد سرانه تولید ناخالص ملی است. با ایناوصاف معلم ها در كشورهایبه نسبت پیشرفته از جایگاه و درآمد مناسبی نیزبه نسبت مشاغل دیگربهره مند هستند.

به طور مثال درآمد یك معلم در انگلستان۱۱۴ درصد درآمد یك فعال صنعتی است. همین مقایسه در هلند رقمیمعادل ۱۷۷ درصد، دركانادا۱۶۳ درصد و در ژاپن۱۸۵ درصد است. آن طور كه گزارش های مختلف اشاره دارند،

نظامآموزشی این كشورها با پرداخت حقوقهای بالا به معلمان سعی در حفظ كیفیت آموزش خود دارد. در آمریكا حقوقمعلمان ابتدایی یعنی مقطع پایه از سایر معلم ها در مقاطع دیگربیشتر است.

یك رده بندی جهانی كه بر مبنای اعلام نهادهای رسمی هر كشور و بر مبنای دلار آمریكا انجام شده، آمریكا رادر رتبه نخست قرار داده است. معلمان آمریكایی با درآمد ماهانه پنج هزار دلار و ۲۶۶ سنت در رتبه پردرآمدترینمعلمان جهان قرار گرفته اند. این افراد كه در هفته۶ روز و 36 ساعت كار میكنند وبه طور تخمینی ۲۳ درصد از درآمد خود را مالیات پرداخت میكنند. بدون احتساب مالیاتها و سایر كسورات در نهایت چهار هزار و ۵۵ دلار درآمد دارند. یعنی 12 میلیون و 165 هزار تومان در ماه پس از كسر مالیات.

بریتانیا در رتبه دوم این جدول قرار دارد. معلمان بریتانیاییماهانه در ازای ۳۲ ساعت و نیم تدریس، دو هزار و ۷۵۹ پوند درآمد كسب می كنند كه پس از كسر مالیات به سه هزارو ۷۵ دلار میرسد. مالیات بر درآمد در انگلیس ۲۹ درصد است. یعنی برابر با نه میلیون و 225 هزار تومان پس از كسر مالیات

درآمد معلمان آلمانی نیز كه در رتبه سوم جهان قرار گرفتهاند به سه هزار و ۶۵ دلار میرسد. مالیات بر درآمددر كشور آلمان ۳۵ درصد برآورد شده است. یعنی برابر با نه میلیون و 195 هزار تومان پس از كسر مالیات

استرالیا نیز از جمله كشورهایی است كه بیشترین درآمد را به معلمانپرداخت میكند. این كشور در رتبه چهارم جهان جا گرفته است و در ازای ۳۹ ساعت تدریس به معلمان به طورمیانگین دو هزار و ۷۹۳ دلار پرداخت میكند. درآمد معلمان استرالیایی بدون احتساب كسورات چهار هزار و۶۳۲دلار گزارش شده است. یعنی برابر با هشت میلیون و 379 هزار تومان در ماه پس از كسر مالیات.

اما در میان كشورهای آسیایی كره،ژاپن و كویت نیز در زمره بالاترین درآمد معلمان قرارگرفتهاند.

در لوكزامبرگمعلمان بی تجربه كار خود را از مدرسه ابتدایی این كشور آغاز می‌كنند، ۶۴۰۴۲ دلار در سال حقوق می گیرند, یعنی حدود 193 میلیون تومان در سال. با ده سال تجربه كار در این زمینه، می‌توانند انتظار بیشتر از ۸۰۰۰۰ دلار در سال را نیز داشته باشند. یعنی حدود 240 میلیون تومان در سال. متوسط سال‌های درس‌خواندن دانش‌آموزان در این كشور 14 سال می‌باشد.

معلمان كشور سوئیس می‌توانند انتظار ۴۷۳۲۹ دلار را برای شروع كار داشته و با افزایش سابقه كار خود تا ده سال انتظار ۵۲۴۴۴ دلار را نیز داشته‌باشند.یعنی بیش از 152 میلیون تومان در سال ؛ كشور سوئیس 4/5 درصد از تولیدناخالص داخلی خود را برای تحصیلات شهروندان دانش‌آموز خود هزینه می‌كند. متوسط سال‌های درس‌خواندن دانش‌آموزان این كشور ۱۶ سال می‌باشد.

نروژ از نظر بین‌المللی برای آموزش و پرورش خود تحسین شده‌است. اما این تشویق به راحتی و با هزینه كم نیز حاصل نشده‌است. این كشور ۷.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی را برای تحصیلات هزینه می‌كند.معلمان تازه‌كار می‌توانند انتظار درآمد ۳۳۳۴۹ دلار در سال را برای شروع كار خود داشته‌باشند، كه این رقم یكی از بالاترین حقوق و دستمزد‌ها در جهان است و جزو ۱۵ بالاترین دستمزد شروع كار در منطقه سازمان همكاری اقتصادی و توسعه نیز محسوب می‌شود.

در فنلاند، میزان حقوق معلمان از 29 هزار دلار در معلمان تازه كار پایه ابتدایی آغاز می‌شود و تا 45 هزار دلار در معلمان پرسابقه می‌رسد. در كره جنوبی، كف حقوق 26 هزار دلار است و نهایت آن 74 هزار دلار. به طور میانگین 50 هزار دلار.

اما در قطر و تركیه، قیمت‌ها كمی كمتر است. در قطر میانگین حقوق معلم بین 28 هزار تا 44 هزار دلار است و در تركیه، از 23 هزار دلار آغاز می‌شود و به 27 هزار دلار خاتمه پیدا می‌كند.

سایت تخصصیWorldsalariesكه به بررسی درآمد مشاغل مختلف در جهان می‌پردازد، 10 كشور را به عنوان بالاترین دستمزد معلمان رده‌بندی كرد. معلمان ایرانی نه تنها در این رده‌بندی جایگاهی ندارند, بلكه حقوق آنها از اعداد اعلام شده بسیار كمتر به نظر می‌رسد. این رده‌بندی بر اساس اعلام نهادهای رسمی هر كشور و بر مبنای دلار آمریكا انجام شده است.

10كشور اول جهان از نظر میزان حقوق معلمان (برحسب دلار آمریكا – 2005)نام كشور درآمد دریافتی ماهانه ساعت كار در هفته
آمریكا :4055 دلار در ماه - 6 روز و 36  ساعت در هفته
انگلیس : 3075دلار در ماه -  5 روز و 32ساعت در هفته
آلمان  : 3065دلار در ماه - 40ساعت در هفته
استرالیا  : 2793دلار در ماه - 39ساعت در هفته
كره  : 2644 دلار در ماه - 7  روز 39ساعت در هفته
نروژ  :  2518دلار در ماه
ژاپن  :   2513دلار در ماه 
فرانسه  :  2483دلار در ماه  
كانادا  :  2238 دلار در ماه - 31ساعت در هفته
فنلاند  :  1936 4دلار در ماه - 36ساعت در هفته

متولیان نظام در كشور خوب می دانند بهبود وضعیت معیشت معلمان یك مسئله مهم در جامعه است. دلیل آن هم گستردگی جامعه فرهنگیان (حدود 900 هزار نفر) و جامعه مرتبط با فرهنگیان (حدود 12 میلیون دانش‌آموز) است. در حال حاضر میزان متوسط حقوق و مزایای یك معلم، كمتر از یك میلیون تومان است. از این میزان حدود 600 تا 700 هزار تومان حقوق و باقی رقم مزایا است. «بدی آب‌وهوا» و «فوق العاده مناطق كمتر توسعه یافته» از زمره مهم‌ترین مزایا هستند. در عین حال به صورت متوسط حدود 200 تا 300 هزار تومان از حقوق كسر می‌شود كه «بیمه» و «بازنشستگی» در كنار وام‌هایی كه تقریباً همه معلمان یكی دوتا از آن را دارند, از زمره این كسورات است. باید توجه داشت كه داشتن سمتی غیر از دبیری در مدرسه (مثل معاونت و مدیریت)، سابقه و نیز رتبه و امتیاز می‌تواند تأثیر مثبت در حقوق داشته باشد؛ اما حداكثر مبلغ حقوق یك فرهنگی در این شرایط نیز  به سختی به مرز یك و نیم میلیون تومان می‌ رسد.

 این حال و روز معلمان مدارس دولتی است كه در استخدام رسمی آموزش و پرورش هستند. معلمان مدارس غیردولتی بر اساس میزان كیفیت و سابقه خود و نیز كیفیت مدرسه حقوق دریافت می‌كنند. گفته می‌شود كه میزان حقوق در بهترین شرایط، به ازای هر ساعت 20 تا 25 هزار تومان است. با این وضع و با احتساب 44 ساعت كار هفتگی، حقوق یك معلم برتر در یك مدرسه ممتاز به رقم 3 میلیون و نیم می‌رسد. در شرایط متوسط هم به ازای هر ساعت، 10 تا 15 هزار تومان پرداخت می‌شود، یعنی در صورت كار تمام وقت؛ یك میلیون و نیم.

به غیر از این شرایط، در محیط خارج از مدرسه هم امكان تدریس وجود دارد. شنیده‌ها حاكی از این است كه برای تدریس خصوصی از ساعتی 30 هزار تومان تا قریب به 200 هزار تومان پرداخت می‌شود. نوع درس و كیفیت معلم، دو معیار مهم برای تعیین میزان پرداختی در این شرایط است.

اگر بخواهیم همه این ارقام را جمع بزنیم شاید بتوان گفت كه در حالتی معمول، یك معلم متوسط در یك مدرسه معمولی، اگر شرایط قرارداد رسمی داشته باشد، ماهیانه حدود هشت تا نه صد هزار تومان و سالیانه حدود 10 میلیون تومان حقوق و مزایا دارد. (چند سال قبل هم وزیر آموزش و پرورش میانگین حقوق معلمان را 645 هزار تومان اعلام كرد. ) در برخی از مدارس غیرانتفاعی، این رقم به حدود بیست میلیون تومان حقوق سالیانه نیز می‌رسد.

برای مقایسه معلمان كشور با وضعیت سایر معلمان جهان لازم است كه وضعیت تولید سرانه ملی مورد بررسی قرار گیرد. میزان درآمد سرانه در ایالات متحده، 49 هزار دلار، در بریتانیا، 37 هزار دلار، در فنلاند، 36 هزار دلار، در كره جنوبی، 32 هزار دلار، در قطر، 102 هزار دلار و در تركیه، 15 هزار دلار است. در عین حال، شاخص قیمت مصرف هم نكته مهمی است چرا كه وضعیت مخارج یك كشور را نشان می‌دهد. طبق اطلاعات سایت «نامبئو»، فنلاند با شاخص 106 گرانترین قیمت میان این كشورهاست. بریتانیا با شاخص 102، قطر با شاخص 82، امریكا و كره با شاخص 80 و تركیه با شاخص 64 در جایگاه دوم تا ششم قرار دارند.

  با توجه به این كه وضع معلمان در ایالات متحده از سایر كشورها مناسب‌تر است؛ زیرا اولاً حقوق معلمان در حد سرانه ملی است و ثانیاً شاخص مصرف‌كننده، بسیار بالا نیست. كشور كره جنوبی را می‌توان در جایگاه دوم بهترین كشورها از نظر حقوق معلمان قرار داد. وضع در قطر، بریتانیا و فنلاند هم مناسب است با این تفصیل كه قیمت‌ها در فنلاند و بریتانیا بالا است و سهم معلمان قطری از ثروت كشورشان، اندك ارزیابی می‌شود. در مورد ایران هم همین سخن را می‌توان گفت. ضمن اینكه می‌توان به كم بودن حقوق معلمان نسبت به سایر كشورها هم اشاره كرد اما باید به این موضوع هم توجه كرد كه شاخص مصرف‌كننده در ایران به نسبت سایر كشورها پایین‌تر است. مشابه این وضعیت در كشورها تركیه هم وجود دارد.

در كنار همه مسائل مربوط به حقوق و دستمزدها، باید به یك نكته ظریف هم توجه كرد. معلمان در اكثر كشورها، نسبت به سایر كارمندان، كار كمتری دارند. این مسئله به خاطر این است كه معلمان تعطیلات تابستانی (یا به طور كلی سالیانه) دارند كه سایر كارمندان از آن محروم هستند. این تعطیلات نزدیك به 100 روز است. در عین حال، در ایران میزان تعطیلات نوروزی معلمان هم از كارمندان بیشتر است. البته باید در نظر داشت كه معلمان ایرانی، در عوض، دیگر از مرخصی استحقاقی سالیانه برخوردار نیستند. موضوع بیشتر بودن تعطیلات معلمان، البته مختص ایران نیست و وزارت آموزش و پرورش بریتانیا هم چنین مزیتی را در ستون مزایای شغل معلمی قرار داده است.

 نتیجه آن كه :

وضعیت موجود نظام تعلیم و تربیت كشور,نتیجه سوء مدیریت هاست. اگر امروز شاهد وضعیت نه چندان مناسب در مسئله وضعیت معیشت معلمان هستیم نه از روی نداری و یا تحریم است, بلكه از این روست كه هیچ گاه موضوع آموزش و پرورش برای اغلب مدیران نظام در اولویت نبوده و نیست. جای تأسف است كه در پس از گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب شكوهمند اسلامی و تاكیدات فراوان دین مبین اسلام به علم آموزی و مقام شامخ معلم, جایگاه معیشت معلمان كم تر از بسیاری دیگر از مشاغل است. مهم آن است كه بدانیم خاستگاه این مشكل را نه فقط در اقتصاد كشور بلكه باید در مسائل و معضلات فرهنگی كشور جست وجو كرد.

وضعیت حقوق و مزایا و معیشت معلمان، نه فقط در كشور ما، كه در بسیاری كشورهای دنیا یكی از مسائل مورد مناقشه به حساب می‌آید. اما در كشور ما به دلیل این‌كه غالب سهم آموزش را دولت پذیرفته است، نیاز به سازمان‌دهی خیل عظیمی از معلمان وجود دارد كه بخش قابل توجهی از بودجه را به سمت خود جذب می‌كنند. به این ترتیب همیشه دولت به معلمان بدهكار می‌ماند و این بدهی هم وقتی در كنار حقوق و مزایای حداقلی این قشر حقیقتاً زحمتكش قرار می‌گیرد، دوچندان دردناك می‌نماید.

اما در كشورهای توسعه یافته دغدغه اصلی دولت‌های این كشورها تأمین نیروی كار شایسته است. تا نیاز آموزش به مدرس را بر طرف كند. از نظر این كشورها باید وضعیت معیشتی آموزگاران به نحوی باشد كه جذابیت كافی برای جلب نیروهای تازه نفس داشته باشد. با این وجود در میان همین كشورها نیز وضعیت یكدستی به چشم نمی‌خورد و گاهی اختلاف‌های چشمگیری دیده می‌شود. بنابراین شاید مقایسه حقوق معلمان در كشورهای مختلف به بررسی جایگاه كشورمان از نظر وضعیت معلمان كمك كند. در بسیاری از كشورهای پیشرفته دستمزد معلمان از طریق چانه‌زنی میان دولت‌ها و اتحادیه‌ها تعیین می‌شود. در عین حال در برخی كشورها دستمزد‌ها بسیار غیر‌متمركزتر است و حتی بین ایالت‌های مختلف اختلاف وجود دارد.

در صورت توجه به وضعیت معیشت معلمان و اختصاص بخش قابل توجهی از درآمدهای نفتی و غیر نفتیاز قبیل منابع حاصل از انصراف مردم از دریافت یارانه های نقدی به حقوق و دستمزد معلمان می توان آینده اقتصادی فرهنگیان و فرهنگ جامعهرا امیدوارانه تر دید.

 امید آن كه در تدوین آیین نامه اجرایی درآمدهای حاصل از انصراف یارانه ها و نیز سایر درآمدهای دولت, شأنیت و جایگاه حقیقی معلمان آموزش و پرورش و مخصوصاً آموزگاران در دریافت حقوق و دستمزد به نحو شایسته دیده شود.ان شاءالله